Op bruidsvlucht naar Baltrum
Gepubliceerd op: 2022-01-13
Balwadde ? Ja, Baltrum is een niet zo bekend waddeneiland in Noord-Duitsland, gelegen tussen Norderney en Langeoog, 2 andere – meer bekende – Duitse waddeneilanden.
Een prachtig idyllisch eiland. 6,5 km2 groot. 652 inwoners. En in de zomer : vele duizenden toeristen. Zonder dat dit toerisme echter zware druk op de omgeving legt. Op het eiland zijn er immers geen auto’s, geen moto’s. Alle verplaatsingen gebeuren te voet. Af en toe kom je ook een fietser tegen. Het eiland wordt doorkruist door goed onderhouden paadjes en wegeltjes. Het grootste deel is natuurgebied, met duinen, struikgewas en brede stranden. Ideaal voor de rustzoeker en gezinnen met kinderen. Een klein paradijsje.
Als er geen auto’s, vrachtwagens, moto’s zijn, hoe gebeurt de bevoorrading dan ? En de post, de afhaalophaling ? Kortom, alle verplaatsingen waarvoor zwaar materieel nodig is ? Welnu, met … paard en kar. Inderdaad, dat is al een attractie op zich : bouwmaterialen, frisdrank, etenswaren, huisvuil : alle vervoer gebeurt met paard en kar. Prachtig om zien.
Interessant. Maar welk belang heeft dit nu voor nu voor ons, imkers ? Welnu, op Baltrum is een belangrijk buckfast bevruchtingsstation gevestigd. De bekende buckfastimker Thomas Ruepel levert er jaarlijks de darrenvolken.
Eerst effe wat biologie. Een bijenkoningin is maar enkele weken vruchtbaar, in het prille begin van haar leven. Zo van dag 5 tot dag 21 na de geboorte. Soms enkele dagen langer. Enkel in die korte periode is ze sexueel actief en verzamelt zo het sperma voor de rest van haar leven. Voor de komende 2 à 5 jaar dus. Tijdens de bruidsvlucht paart ze opeenvolgens met 15 à 25 darren, soms nog meer.
Met welke darren de koningin paart, krijgt de imker moeilijk onder controle. De paring tussen koningin en darren vindt hoog in de lucht plaats, zonder pottenkijkers. De koningin vliegt tot 5 km ver voor de bruidsvlucht en de darren tot wel 7 km. Samengeld 12 km dus. De potentiële vaders van een bijenvolk kunnen dus uit een straal van 12 km rond de bijenkast komen. De 20 darren kunnen van 20 verschillende bijenvolken en van 20 verschillende imkers komen. Van verschillende lijnen en rassen. Gaande van heel agressief tot poeslief. Probeer dan maar eens de toekomstige kenmerken van je bijenvolk te voorspellen met zoveel verschillende invloeden. Onbegonnen werk dus.
Wil je als imker controle over de partners van de koningin, dan zijn er maar 3 oplossingen.
Een eerste is kunstmatige inseminatie. Indien goed uitgevoerd, levert dit 100 % zekerheid en controle over de afstamming. Het vergt wel veel kunde, oefening en ervaring van degene die het uitvoert. En er is dure precisie-apparatuur voor nodig. Hier zullen we niet verder op in gaan.
De tweede oplossing is de zogenaamde moonlight mating. Bij deze methode worden de koninginnen en de darren gedurende de paringsperiode enkel vrijgelaten na 18 h ’s avonds, een tijdstip waarop normaliter geen andere koninginnen en darren meer op bruidsvlucht gaan. De standaardperiode voor de bruidsvluchten is normaal tussen 14 en 17 h. Door jouw darren en koninginnen pas na 18 h vrij te laten, kun je hopen dat op dat moment enkel nog de door jouw geselecteerde darren rondvliegen. Dit kun je gewoon in eigen tuin uitvoeren. Je bent wel sterk weersafhankelijk.
De derde en laatste oplossing is een bevruchtingsstation, waar alleen darren rondvliegen van het gewenste ras, de gewenste lijn en met de gewenste kenmerken. Op die manier zijn de kenmerken van de nakomelingen veel accurater te voorspellen. Er bestaan landbevruchtingsstations en eilandbevruchtingsstations. Echte landbevruchtingsstations die naam waardig vind je onze contreien niet omdat er geen enkel gebied is waar je een 12 km brede bijenvrije straal kunt creëren. In die straal van 12 km rond een bijenstand bevinden zich meestal vele andere imkers en bijenstanden met andere bijenrassen en -lijnen. Eilandbevruchtingsstations zijn er bij ons ook niet. Logisch, we hebben geen eilanden. Maar in Nederland en Duitsland zijn er op quasi ieder waddeneiland bevruchtingsstations gevestigd. Het grote voordeel van een eilandbevruchtingsstation is dat het veel makkelijker ‘waterdicht’ te krijgen is. Bijen vliegen immers niet over grote oppervlaktes water omdat ze daar geen oriëntatiepunten hebben. Er is geen 12 km zee rond het eiland nodig. Enkele kilometer volstaan opdat er geen darren van het vasteland of andere eilanden overkomen.
Bevruchtingseilanden in de waddenzee hebben als extra voordeel dat er steeds de nodige wind waait. Niet ideaal dus om de bruidsvlucht uit te voeren. Zowel darren als koninginnen krijgen zo te maken met een stevige selectie, meer dan op het vasteland en veel meer dan bij kunstmatige inseminatie, waar de darren veelal gewoon van de bijenraat geplukt worden, zonder te moeten vliegen en dus te moeten concurreren met andere darren. Op een winderig eiland slagen alleen de allersterkste darren en koninginnen erin zich voort te planten. Wat natuurlijk ideaal is om sterke bijen te krijgen.
Baltrum is dus een van die Duitse waddeneilanden waar een bevruchtingsstation voor buckfastbijen gevestigd is. Op de buureilanden Norderney en Langeoog zijn er bevruchtingsstations voor carnicabijen. Het bevruchtingsstation op Norderney wordt beheerd door het Duitse bijeninstituut van Kirchain onder leiding van de bekende Ralph Büchler, die vooral selecteert op gezondheid en varroatolerantie. Hij plaatst onbehandelde carnicavolken (geen behandeling tegen varroa dus) op Norderney en uit onderzoek blijkt dat de darren uit volken met een hoge varroabesmetting er niet in slagen tot paren te komen in vrije lucht. Zo wordt meteen een sterke selectie doorgevoerd op varroatolerantie : alleen de volken met een van nature lage besmettingsgraad planten zich voort.
Al vele jaren rij ik jaarlijks naar Baltrum met kielerkastjes, kleine bijenkastjes waarin zich een bijenvolkje bevindt met één jonge, onbevruchte koningin en een duizendtal bijen. De bijen blijven er 14 dagen staan, in de hoop dat de koninginnen op een mooie dag op bruidsvlucht trekken met de geselecteerde darren van het eiland. Het doel is gezonde, sterke, zachtaardige, productieve en niet zwermlustige bijenvolken te bekomen. Waarvan dan later F1-koninginnen nageteeld kunnen worden. Dit zijn koninginnen die gewoon thuis op bruidsvlucht gaan met onbekende darren uit de wijde omgeving. Deze F1-volken hebben enerzijds nog steeds de goede kenmerken van de op Baltrum bevruchte volken. Anderzijds levert het hybride-effect door de paring met niet-verwante darren van allerlei rassen een verhoogde vitaliteit en productiviteit.
Telkens weer is de reis naar Baltrum een avontuur. De afstand enkel is zowat 550 km. Heen en terug om de bijen te brengen, nog eens heen en terug om ze op te halen en nog wat omweg om bijen van collega’s uit België, Nederland en Duitsland mee te nemen en je zit al snel aan meer dan 2.500 km. Tel daar nog de kosten van de bootreis en de overnachtingen bij. Een zware investering dus. Vandaar dat ik er telkens met de familie een echte reis van maak, niet alleen voor de bijen, maar dus ook voor onszelf en de kinderen. Baltrum met zijn mooie strand en zijn autovrije wegen is een echt kinderparadijs. Veel activiteiten vind je er niet, maar zon, zee, strand, duinen, paarden, natuur en wandelpaden : ideaal voor kinderen.
Meestal gaan we naar Baltrum eind juli - begin augustus. Zo ook in 2021.
Maar de planning begint al vele maanden voordien. Eerst wordt in de lente bepaald van welke bijenvolken voortgeteeld zal worden. Mijn criteria zijn streng : alleen volken die niet steken, niet zwermen, vruchtbaar en productief zijn en die makkelijk zonder problemen de winter doorkomen, die dus robuust en gezond zijn, komen in aanmerking. Via Sciensano worden dan testen uitgevoerd of mijn bijen niet besmet zijn met Europees of Amerikaans vuilbroed. Pas daarna vindt de koninginnenteelt plaats. De pas geboren koninginnen worden in kleine kielerkastjes gedaan met een duizendtal bijen. Daarna blijven ze nog 5 dagen afgesloten in een koele, donkere ruimte zodat de koningin kan ‘rijpen’ (de koningin is pas na 5 dagen vruchtbaar) en het bijenvolkje mooi kan harmoniseren tot 1 volk. Hier zal ik niet verder ingaan op deze ‘technische’ aspecten.
Enkele dagen voor de reis is er nog heel wat administratief werk om het Europees gezondheidsattest te regelen met de Federale Overheidsdienst Volksgezondheid. Zonder dit attest geraak je Baltrum niet binnen. De beheerders van de bevruchtingsstand lachen niet met bijengezondheid. In 2021 gold daarenboven ook voor de imkers zelf nog een covid safe attest.
En daarna begint de ‘echte’ reis. ’s Morgens vroeg alle bijenvolkjes nog wat water geven en inladen. Idem met de ganse familie : vroeg opstaan, klaarmaken, instappen.
En daar gaan we : de langverwachte reis naar Noord-Duitsland. We doorkruisen België, Nederland en Duitsland. Eerst ziet de omgeving er nog uit zoals bij ons thuis. Maar eens verder in Duitsland worden de wegen geleidelijk aan minder druk en het landschap opener met minder bebouwing. Na een aantal stops om even de benen te strekken, te eten en de nodige pauze te pakken, komen we aan in Noord-Duitsland. Hoe dichter bij de kust, hoe meer windmolenparken we zien : honderden, duizenden windmolens.
Uiteindelijk komen we aan in de haven van Nessmersiel, van waaruit de boot naar Baltrum vertrekt. Nessmersiel is een klein haventje. Echt heel klein : een loskade van enkele tientallen meter lang, een havengebouwtje en een parking. Meer is er niet. Wanneer we aankomen in Nessmersiel is het al in de late namiddag, richting avond. Gelukkig hebben we vooraf een overnachtingsplaats geboekt enkele tientallen kilometer verderop.
Na het avondeten kruipt gans de familie snel onder de wol want morgen wordt het een vroege en drukke dag. Vrouw en kinderen mogen gelukkig wat langer uitslapen, maar de boot die de bijenvolkjes van het vasteland naar Baltrum brengt, vertrekt meestal rond 5 uur ’s morgens, een beetje afhankelijk van de getijden. Dat betekent dus al voor 4 uur opstaan om de kastjes naar de boot te brengen. Op de vrachtboot mag alleen vracht mee, maar voor de imkers wordt een uitzondering gemaakt : wij mogen onze kastjes mee begeleiden op de boot. Telkens weer een bijzondere gebeurtenis voor een tiental imkers, die samengepakt in de kajuit de overtocht meemaken, samen met de bijenvolken en heel wat andere vracht. In de kajuit klinkt dan een mengeling van Duits, Engels, Frans, Nederlands, Pools en soms nog andere talen. Een internationaal wereldje, die imkerswereld.
Onderweg praten we niet alleen in geuren en kleuren over onze bijen, maar genieten we ook van de natuur van de waddenzee. We passeren een kolonie zeehonden, die zich op het strand van Norderney opmaken om de eerste zonnestralen op te vangen. Waaw, prachtig gebied.
Op het eiland aangekomen, is het alsof er een andere wereld opengaat. Zodra je van de boot stapt, waait de zwoele geur van rozen, kamperfoelie en ligustrumbloesem je tegemoet. Pure romantiek, een bruidsvlucht waardig. Geen uitlaatgassen, geen lawaai van motorvoertuigen, geen stress, alleen de ingetogen stilte en de rust van dit bijzondere eiland. Baltrum.
Het groepje imkers haast zich naar één van de 2 bakkers op het eiland om nog snel een koffiekoek te eten, terwijl de werkmannen van de boot de containers met de bijenvolkjes overladen op paard en kar. Daarna te voet naar de bevruchtingsstand. Geen gebouw, alleen zand en wat struiken, puur natuur in open lucht. Zie, daar komen onze bijen ook al aan, met paard en kar.
Bij het uitladen helpt iedereen elkaar. De kastjes moeten nog enkele honderden meters in de duinen gedragen worden. Zware handenarbeid in het mulle zand. De kastjes komen bewust kriskras door elkaar, in alle richtingen. Op die manier herkennen de koninginnen makkelijker hun eigen kastje en vliegen ze niet een gewisse dood tegemoet in een verkeerd volk. Alle kastjes worden onmiddellijk geopend op de juiste stand : de koninginnenstand, zodat alleen werksters en koninginnen buiten kunnen en niet de darren, mocht er een meegereisd zijn. Alles wordt dubbel gecheckt, want je wil niet meemaken dat je veertien later tot de vaststelling komt dat de opening op de verkeerde stand stond en de koningin 14 dagen lang lijdzaam moest toezien hoe haar zusters genoten van het romantisch uitje, terwijl zij opgesloten zat.
Tegen dat alle kastjes uitgeladen zijn, is het al een stuk in de voormiddag. De zon staat al hoog aan de hemel. En belt je familie dat ze op de passagiersboot zitten om ook van dit mooie eiland te genieten. Snel terug naar de haven om hen op te wachten en samen dit romantische eiland verder te verkennen. Mijn tekst is intussen al veel te lang. Geen plaats meer om de mooie avonturen die we op het eiland beleefden, te beschrijven.
Of ik ook in 2022 naar Baltrum reis ? Dat weet ik nog niet. Dit hangt af van de stamboom van de darrenvolken die er op gesteld zullen worden. En of die compatibel is met deze van mijn eigen bijen. Meestal wordt die stamboom pas in maart bekend gemaakt. Je hoort er nog van.
Jan Heytens
Alle goederenvervoer op Baltrum gebeurt met paard en kar, ook dit van bijenvolkjes.
20 stevige darrenvolken zorgen voor het nodige gezelschap voor de koninginnen.
Op het eiland vinden jaarlijks 4 doorgangen plaats, met telkens meerdere honderden te bevruchten koninginnen en hun bijenvolkjes.
Niet alleen de natuur van het eiland is prachtig, ook de boottocht erheen levert prachtige beelden. Hier de zonnende zeehonden op het buureiland Norderney, die je met de veerboot passeert.
Baltrum kent een rijke dracht tijdens de bruidsvlucht. Hier zie je een stukje van de vele hectaren bloeiende lamsoor langs de kustlijn. Daarbovenop heel wat bottelrozen en ligustrum in het dorpje. Ook wilde kamperfoelie en andere wilde planten in de zandheuvels van het eiland.