Sporkehout: dé ideale struik voor bijen, vlinders en vogels
Gepubliceerd op: 2025-01-09
Een onmisbare struik voor ieders tuin.
In de zoektocht naar struiken voor je tuin, komt sporkehout (Rhamnus Frangula) als een onmisbare kandidaat naar voren. Deze veelzijdige struik, ook wel bijenstruik, vuilboom, spork, hondsboom, pijlboom of sulferhout (naast nog tientallen andere namen) genoemd, biedt een overvloed aan voordelen voor vogels, bijen, vlinders en andere bestuivers. Jammer genoeg is deze inheemse struik door velen vergeten. Vroeger kwam ze voor in ieder bos, houtkant, boerderij en tuin. Als één struik het verdient terug massaal aangeplant te worden, is het wel de Spork. Waarom ? Wel …
Een makkelijke plant.
Om zijn uitzonderlijke schoonheid moet je hem niet planten. Sporkehout is een smalle, bladverliezende struik die tot 5 meter hoog kan worden. Hij valt niet echt op : glanzende, donkergroene bladeren en massa’s kleine, witte bloemen die in trossen groeien in iedere bladoksel. De bloemen zijn rijk aan nectar en pollen, wat ze uitermate aantrekkelijk maakt voor bijen. In de herfst kleurt het blad geel, waarna het afvalt. In de winter herken je hem aan zijn donkerbruine, kale takken met witte stippen. Maar in het algemeen valt hij niet fel op.
Makkelijk is hij wel : Spork groeit op alle bodems en verdraagt zowel zon, halfschaduw als schaduw. Nat of droog : niets deert hem. Hij is bovendien makkelijk in onderhoud. Je kan ervoor kiezen om hem helemaal niet te snoeien en te laten uitgroeien tot een kleine boom. Maar hij verdraagt ook alle soorten snoei. Meer zelfs : hoe meer snoei, hoe dichter dat hij vertakt en hoe meer hij bloeit. Hij bloeit daarenboven op het nieuwe hout van het jaar zelf, zodat ook een pas gesnoeide struik meteen weer bloeit. Hij kan dus dienen als boom, maar ook in heggen, hagen, houtkanten. Kortom : overal past wel een Spork. In tuin, haag, bos, alleenstaand of in grote groepen.
In fijngesnoeide hagen plant je 5 stuks per lopende meter. In een losse heg of houtkant plant je om de halve meter een struik. En als boom laat je best 2 meter tussen de planten.
Snoeien gebeurt liefst in de winter, als de bomen in rust zijn en dus geen bladeren en bloemen hebben.
Omdat het smalle, kleine struiken zijn, komen ze best tot hun recht in groepen.
Dé bijenstruik bij uitstek, een ‘zingende struik’.
Een van de grootste voordelen van Sporkehout is de langdurige bloeiperiode, die zich uitstrekt van mei tot september. Gedurende deze tijd biedt de struik een continue bron van nectar en pollen, wat cruciaal is voor bijen, vooral in de late zomer wanneer andere nectarbronnen schaars zijn. De bloemen produceren een overvloedige hoeveelheid nectar die gemakkelijk toegankelijk is voor zowel honingbijen als wilde bijen. De bloemen van de spork worden dan ook druk bevlogen. Valt de struik niet op omwille van haar uiterlijk, dan valt ze dus te meer op door het vele gezoem en gefladder van bijen en hommels.
In sommige streken in Frankrijk komt de Spork wel nog massaal voor en daar kunnen de imkers de ‘Miel de Bourdaine’ oogsten, honing van Sporkehout dus. Een kruidige, amberkleurige honing die traag kristalliseert.
Waardplant voor vlinders.
Vlinders hebben niet alleen nood aan nectar, maar ook aan planten waarmee de rupsen zich kunnen voeden. Sporkehout is een essentiële waardplant voor verschillende vlindersoorten, waaronder de Citroenvlinder (Gonepteryx rhamni), het Boomblauwtje (Celastrina argiolus) en het Groentje (Callophrys rubi). Deze vlinders kiezen Sporkehout om hun eitjes op te leggen, omdat de rupsen zich voeden met de bladeren van de plant.
Citroenvlinder
De Citroenvlinder is een opvallende soort en heeft duidelijk zijn nederlandse benaming te danken aan het uiterlijk van het mannetje, waarvan de bovenkant eenkleurig citroengeel is. Het vrouwtje is bleekgeel of soms wit. Met een levensduur van elf maanden is de Citroenvlinder de langstlevende vlinder in onze regio. Sinds 2011 heeft de Citroenvlinder de status ‘Bijna in gevaar’ op de Rode lijst. Het vrouwtje legt haar eitjes enkel en alleen op sporkehout. De spork is dus essentieel voor het behoud van de citroenvlinderpopulatie.
Boomblauwtje
Het Boomblauwtje is een kleine, delicate vlinder met lichtblauwe vleugels. Deze soort legt haar eitjes vaak op de bloemknoppen van Sporkehout. De rupsen voeden zich met de bloemen en jonge bladeren, wat bijdraagt aan hun groei en ontwikkeling. Net als de Citroenvlinder is het Boomblauwtje sterk afhankelijk van Sporkehout voor zijn voortplanting.
Groentje
De oud-Nederlandse naam voor het Groentje is 'braamstruikvlindertje', omdat men vroeger dacht dat braam (rubus) de belangrijkste waardplant was. Ondertussen weet men dat er meerdere waardplanten zijn, waaronder dus ook sporkehout.
Vogels en fazanten zijn dol op de bessen.
Spork produceert niet enkel massa’s bloemen, 5 maanden lang, maar ook massa’s zwarte bessen. Bijzonder is dat bloemen en bessen terzelfdertijd op dezelfde plant voorkomen. De bessen zijn een geliefkoosde lekkernij van vogels, kippen en fazanten.
Andere ecologische voordelen van Sporkehout.
Naast zijn rol als voedselplant voor bijen, hommels, vlinders en vogels heeft Spork tal van andere ecologische voordelen. Zo helpt hij bij het stabiliseren van de bodem en het voorkomen van erosie door zijn uitgebreide, fijne wortelstelsel.
Het blad van de Spork verteert makkelijk en levert snel bruikbare humus voor de bodem.
Historische economische waarde van Spork.
Zoals gezegd : vroeger kwam Spork overal voor in onze contreien. Ook bestaan en bestonden er tientallen namen voor dezelfde struik. En dat had zo zijn redenen : de Spork was vroeger van grote economische waarde, in allerlei domeinen.
Volksgeneeskunde
De gedroogde bast van deze struik werd (en wordt nog steeds) gebruikt als een mild laxerend middel tegen buikpijn en voor een vlotte stoelgang. Mijn grootmoeder liet de gedroogde bast ‘trekken’ in flessen zelfgemaakte rabarberwijn. Zo werd de wijn niet alleen een genots- maar ook een geneesmiddel.
Mijnbouw
Ook in de mijnbouw werd de Spork vroeger gebruikt. Met de stammen werden de mijngangen gestut. Niet omdat Spork zo sterk is, maar omdat hij snel een krakend geluid maakte. Een eerste waarschuwing dat de mijnwerkers zich beter snel uit de voeten maakten.
Buskruit
Het hout bevat weinig anorganisch materiaal, met een hoog gehalte koolstof en is daarom heel geschikt voor houtskool. Het werd in verpulverde vorm ingezet als grondstof van buskruit.
Hout voor bakovens
Spork levert veel rechte twijgen en kan als hakhout beheerd worden. De takken werden vroeger veel gebruikt als ideale brandstof voor broodovens.
Bijenkorf
De spijlen die in bijenkorven werden gestoken, waren gemaakt van Sporkehout.
Kleurstof
Deze struik is een leverancier voor natuurlijke kleurstoffen. Uit de schors kan de kleur geel of bruin verkregen worden, uit de bes groen of blauw/grijs.
Enzovoorts
En nog veel meer toepassingen. Te veel om hier allemaal op te sommen.
Eerherstel voor deze ecologische superstruik.
Sporkehout mag dan wel (het grootste deel van) zijn economische waarde verloren hebben, dat mag geen reden zijn om hem volledig te vergeten. Integendeel, een dergelijke ecologische superstruik mag in geen enkele tuin ontbreken.
Plant je ook mee ?
Bovendien is de struik niet duur : 1 à 2 euro per plant.
Jammer genoeg vind je ze niet of maar zelden in de plantenwinkel.
De BijenVriend biedt ze wel aan via de webshop
Afhalen kan op een van de afhaaldagen. Verzenden kan ook naar België en Nederland.